Lestrarturninn í PISA?

Á síðustu árum hafa alþjóðlegar kannanir á námsárangri nemenda fengið aukið vægi í umræðu um gæði menntakerfa. Ein sú þekktasta er PISA könnunin (Programme for International Student Assessment), sem framkvæmd er af Efnahags- og framfarastofnuninni (OECD). Markmið þessarar greinar er að gera grein fyrir helstu þáttum PISA kannana, hvernig þær eru framkvæmdar, fyrir hverja þær eru ætlaðar og hverjir helstu kostir og vankantar eru. Þá verður einnig fjallað stuttlega um innlenda mælikvarða, svo sem mat á leshraða og skoðað hvernig þeir nýtast í samanburði við PISA.

Framkvæmd PISA könnunar

PISA könnun er haldin á þriggja ára fresti og beinist að 15 ára nemendum. Síðasta könnun var gerð árið 2025 en niðurstöður eru ekki komnar.  Í hverri lotu er eitt viðfangssvið í aðalhlutverki – annaðhvort lestur, stærðfræði eða náttúruvísindi – en hin sviðin mæld til viðbótar. Prófin eru að mestu leyti gerð í tölvum og innihalda bæði fjölvalsspurningar og opnar spurningar sem krefjast rökstuðnings. Til viðbótar við frammistöðupróf svara nemendur, kennarar og skólastjórnendur ítarlegum spurningalistum sem varpa ljósi á námsumhverfi og félagslegt samhengi.

Markmið og notkun niðurstaðna

PISA er fyrst og fremst hannað sem stefnumótunartæki fyrir menntayfirvöld. Með samanburði við önnur lönd fá ríki innsýn í styrkleika og veikleika eigin menntakerfis og geta þannig byggt ákvarðanir sínar á gögnum. Skólayfirvöld og fræðasamfélagið nýta jafnframt niðurstöðurnar til rannsókna og til að fylgjast með langtímaþróun í menntun.

Árangursmat og takmarkanir

Kannanirnar og próf leggja áherslu á hæfni til að beita þekkingu í raunverulegum aðstæðum. Þær mæla þó ekki alla þá víðtæku hæfni sem talið er mikilvægt að nemendur tileinki sér. Listgreinar, sköpunargáfa, verkleg færni og félagsleg samskipti falla utan rammans. Þá beinist athyglin aðeins að 15 ára nemendum og endurspeglar ekki stöðu annarra skólastiga. Menningarlegur munur getur einnig haft áhrif á niðurstöður, t.d. hvernig texti og dæmi falla að reynsluheimi nemenda.

Kostnaður og framkvæmd

Þátttaka í PISA felur í sér beinan kostnað fyrir ríki, auk verulegs undirbúnings í skólum. OECD sér þó um stærstan hluta framkvæmdarinnar og tryggir samanburðarhæfni milli ríkja. Fyrir einstaka skóla og kennara getur þó fylgt álag af framkvæmd prófanna og úrvinnslu gagna.

Aðrir mælikvarðar

Á Íslandi er einnig notast við innlend próf til að meta námsárangur, til dæmis með því að mæla leshraða og lesskilning. Slík próf nýtast kennurum sem hagnýtt verkfæri til að greina stöðu einstakra nemenda og skipuleggja stuðning. Þau gefa þó ekki eins víðtæka mynd og PISA kannanir. Leshraði getur til dæmis verið hár án þess að nemandi hafi djúpan skilning á texta og þar með gefur hann ekki fullnægjandi vísbendingu um lestrarfærni í heild.

Samræmd könnunarpróf

Ein helsta árangursmæling í íslenskum grunnskólum eru samræmd könnunarpróf sem lögð eru fyrir í 4., 7. og 9. bekk. Þau ná yfir lykilsvið: stærðfræði og íslensku auk ensku í 9. bekk. Markmiðið er að veita yfirsýn yfir stöðu nemenda á ákveðnum stigum námsins og tryggja samanburðarhæfni milli skóla og sveitarfélaga. Niðurstöður eru birtar bæði á skólastigi og fyrir hvern nemanda, og eru nýttar til að skipuleggja stuðning og þróa kennsluhætti.

Niðurstaða

Turninn í PISA er ennþá skakkur - en lestrar turninn stendur nokkurn veginn beinn í því tilliti að PISA kannanir veita mikilvæga innsýn í stöðu menntakerfa á alþjóðavísu og eru öflug tæki til að greina langtímaþróun. Þær mæla þó aðeins hluta af þeirri færni sem telst mikilvæg í námi og starfi. Því er mikilvægt að líta á PISA sem viðbót við aðra mælikvarða fremur en einhlítan mælikvarða á árangur. Innlend próf, svo sem mat á leshraða, nýtast vel á vettvangi skóla til að styðja við kennslu og nám einstakra nemenda, en PISA veitir víðara samhengi sem gagnast stjórnvöldum og rannsakendum.  Samspil þessara ólíku mælinga getur því skapað heildstæðari mynd af stöðu og þróun í menntakerfinu okkar.

Viðbótarefni um árangursmælingar

Árangursmælingar í lestri - Hvað er mælt?

Hvernig mælum við árangur í lestri? Íslensk próf